مطالعه پایداری عملکرد دانه و صفات موثر بر آن در ژنوتیپ های گندم نان تحت شرایط نرمال و تنش خشکی آخر فصل

گندم مهمترین گیاه زراعی و به عنوان غذایی اصلی مردم بسیاری از کشورها می باشد. در مناطق خشک و نیمه خشک آب مهمترین عامل محدود کننده تولید گیاهان زراعی از جمله گندم محسوب می شود. برنامه های اصلاحی جهت معرفی ژنوتیپ های متحمل به خشکی و اعمال مدیریت صحیح زراعی از جمله کارآمدترین راهکارهای موثر جهت مقابله با شرایط کم آبیاری در مناطق مذکور است. در این تحقیق به منظور بررسی و شناسایی ارقام گندم نان پایدار از نظر عملکرد دانه و صفات موثر بر آن تحت شرایط نرمال و خشکی آخر فصل، آزمایش با 18 لاین امید بخش به همراه 2 رقم شاهد در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار در چهار منطقه میاندوآب، همدان، اردبیل و مشهد اجرا شد. صفات مورد ارزیابی در طول فصل رشد و پس از برداشت اندازه گیری شد. تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی داری وجود دارد. برای گزینش ژنوتیپ ها بر اساس عملکرد آنها در شرایط تنش و بـدون تنـش از شاخص های تحمل به تنش (sti)، حساسیت به تنش (ssi)، میانگین هندسی (gmp)، خشکی نسبی (rdi)، تحمل (tol) و میانگین هارمونیک (harm) استفاده گردید و در نهایت با رسم بای پلات این شاخص ها، لاین های 2 و 8 به عنوان متحمل ترین لاین به تنش خشکی آخر فصل شناخته شدند. در تجزیه واریانس عملکرد دانه اثر متقابل ژنوتیپ × مکان در حدود 7 درصد از تغییرات کل را به خود اختصاص داد، در حالی که این سهم برای ژنوتیپ 6 درصد و برای مکان 74 درصد بود. آماره های مختلف پایداری تک متغییره شامل واریانس محیطی رومر، ضریب تغییرات فرانسس و کاننبرگ، ضریب رگرسیون فینلی و ویلکینسون، انحراف از رگرسیون ابرهارت و راسل و ضریب تبیین پنتوس رقم 2 را به عنوان پایدارترین رقم با عملکرد بالاتر از میانگین نشان دادند. نتایج این پژوهش نشان داد که رقم 2 (c-80-4) با عملکرد 68/8 تن در هکتار در شرایط نرمال و 97/3 تن در هکتار در شرایط تنش خشکی آخر فصل در هر چهار محیط، می تواند به عنوان رقم مناسب در شرایط نرمال و مناطقی با کمبود آب آخر فصل قابل توصیه باشد و یا در برنامه های اصلاحی از آن استفاده شود.